​

 

 

Martin Larralde sortu zen plumaienean 1782 ko urtarrilaren 7 an, Guillaume Larralde Bordaxurikoa eta Marie Ithurbide Plumaienekoa danik. Ama hil zaionetik, aitari oldartu zaion, bere etxe partea galdatuz , Plumaieneko etxe partea.

 

Eztabada laster gaixtandu zen aita eta semearen artean. Aitak,  Jean Ospital Kaselarenbordako etxetiarrari  emana zion pentze baten belarra mozteko eta lantzeko, han belarretan ari zelarik, tiro bat bildu zuen espaldan, Plumaieneko premuaren danik, auziak agertu duen bezala. Jondonaneko eguna zen ekainaren 27 a.

 

1815 eko uztailaren 4 an Hazparneko Jandarmek preso altxatu zuten Martin Larralde, Baionarat ereman,  azaroaren 28 an auzitaratu zuten Paben eta hor sekulakotz galeretarat kondenatu,  7 epaile agertu ziren erabaki hunen alde eta 5 kontra. Rochefort hiriko galeretarat  eremana izan zen agorrilaren 5 ean 35 urte zituelarik eta han hil zen 1829 eko  abendoaren 19 an 40 urtetan.

 

Hixtorio latz huntaz, Piarres Larzabal antzerki idazlari apezak egin zuen gai bat “Bordaxuri” deitu zuena. Antzerki hunek ez du zinezko ixtorioarekin zer ikustekorik. Hemen agertarazten du, nola, aita hil nahi izan zuen, bertze asko ezberdintasunen artean. Bainan euskal Herriko antzokietan antzerki eder horren zabaltzeak, plumagaineko seme dohakabearen ixtorioa nasaiki jakinarazi du.

 

Berea zaukan lurraren gainean auzo bat belar biltzen ari ez zuelakotz jasan, nahiz aitaren manuz ari zen, belarra bildu zakon pentzetik plumaieneko selaururat, Jean Ospital-ek belar hori berriz bereganatzen ari kausiturik, tiro egin zizaion.

 

Epaileak, hamabietarik bederatzi ontasun jabeak ziren, Auzapez bat,Abokat bat eta arrantier bat. Hazparne Elizaberri Plumaieneko auzo gehienak lekuko izan ziren eta heien lekukotasunak hitz beretaz osatuak zirela idatzia da erdaraz, nahiz ez zakiten ez irakurtzen ez eta idazten ez eta oraino erdaraz mintzatzen. Auzian,  Plumaieneko semeak eta lekukoek xuberutar euskaldun bat zaukaten itzulpenarentzat.

 

Preso zelarik, Martin Larralde Plumaienekoak bertsu batzu idatziarazi zituen. 11 edo 12 bertsu dira, ezagutuenak hameka, guziz bortitzak bainan ere hunkigarriak eta ederki moldatuak, nahiz poto bat dagon bigarrenean (Gabe) hitza bi aldiz agertzen baita.

 

Bertsu horiek oraino kantatzen dira nasaiki Elizaberrin eta gehienen gogoan, Martin Larralde plumai, hobendun baino gehiago, gertakariaren jasaile izan zela diote. Ixtorio hau berena daukate eta kantu hau entzutean injustizia baten sendimendua nagusitzen zaiote.       

                            

Auzi hunen hemen agertzeak ez du nahikari berezi baten gutiziarik, bakarrik Pabeko arxibetan lo dagotzin paper zahar batzuen agertzeaz besterik. Hau gure ixtorio bat baita, gure Elizaberriko auzoan gertatua eta ixtorioa ez bada baitezpadakoa, bertsuak hala dira.